Trung học nghề – mô hình giáo dục cần thiết trong giai đoạn hiện nay
20/12/2025 15 lượt xemGS.TSKH.BS Dương Quý Sỹ, Ủy viên Hội đồng Quốc gia Giáo dục & Phát triển năng lực
(CLO) Mô hình Trung học nghề là một hình thức giáo dục văn hóa – nghề nghiệp mới trong hệ thống giáo dục công lập, có mục tiêu giáo dục và ý nghĩa đặc thù, đáp ứng yêu cầu phân luồng và phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn hiện nay.
Ý nghĩa quan trọng của Trung học nghề trong phân luồng giáo dục
Trung học nghề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong phân luồng giáo dục sau trung học cơ sở, vì đây là con đường giúp học sinh sớm tiếp cận với giáo dục nghề nghiệp trên nền tảng kiến thức văn hóa phổ thông cốt lõi.
Mô hình Trung học nghề tạo điều kiện để người học sau khi hoàn thành chương trình có trình độ học vấn tương đương trung học phổ thông, đồng thời được trang bị kỹ năng thực hành nghề, đủ năng lực tham gia trực tiếp vào thị trường lao động.
Điều quan hơn nữa là trung học nghề không phải là “điểm dừng”, mà là một “lộ trình mở”, cho phép người học tiếp tục học lên các trình độ cao hơn như trung cấp, cao đẳng hoặc đại học trong cùng nhóm ngành – nghề.
Trung học nghề vừa góp phần giảm áp lực cho hệ thống giáo dục phổ thông, thu hút học sinh có định hướng nghề nghiệp sớm có thể theo học, giúp tạo nguồn nhân lực có vừa có đủ “văn hóa cốt lõi” trung học phổ thông, vừa có “tay nghề nồng cố”, đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội, đồng thời bảo đảm cơ hội học tập suốt đời cho người học.
GS.TSKH.BS Dương Quý Sỹ cùng cộng sự trao chứng nhận năng lực kỹ thuật đo đa ký giấc ngủ cho sinh viên y khoa Đại học Paris Cité tại
Trung tâm Đào tạo Hội Y học Giấc ngủ Việt Nam. Ảnh: NVCC
Sứ mệnh của Trường trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân
Để thu hút người học là học sinh đã hoàn thành trung học cơ sở, các Trường trung học nghề cần lựa chọn đào tạo những ngành nghề có sức hấp dẫn cao đối với người học, phù hợp với nhu cầu thực tiễn của thị trường lao động, nhu cầu của doanh nghiệp đặt hàng tuyển dụng sau đào tạo.
Các Trường trung học nghề cần gắn năng lực đào tạo của nhà trường với khả năng tham gia sâu rộng của doanh nghiệp, các cơ sở liên kết đào tạo trong và ngoài nước, trong việc xây dựng chương trình đào tạo theo chuẩn năng lực nghề đầu ra, kỷ năng thực hành nghề nghiệp, chuyển giao chương trình tiên tiến và các ngành nghề mũi nhọn, cũng như việc tuyển dụng sau đào tạo.
Bên cạnh khả năng tạo việc làm sau tốt nghiệp, các Trường trung học nghề cần xây dựng và cụ thể hóa các ngành nghề được lựa chọn đào tạo, có lộ trình học tập nâng cao rõ ràng theo hướng liên thông sau tốt nghiệp, cho phép người học tiếp tục phát triển lên các bậc trung cấp, cao đẳng và đại học.
Đặc biệt, cần chú trọng phát triển các ngành nghề mới, có hàm lượng khoa học công nghệ cơ bản tương đương bậc ba và bậc bốn theo thang trình độ quốc gia tám bậc hiện hành.
Chú trọng các ngành nghề có tiềm năng phát triển người học sau tốt nghiệp, định hướng trở thành nguồn nhân lực nghề chất lượng cao trong tương lai cho các ngành công nghệ bán dẫn, kỹ thuật y sinh, điện hạt nhân, thiết kế và chế tạo, công nghiệp thời trang, nghe nhìn hiện đại…
Thực hiện tốt sứ mệnh này sẽ giúp các Trường trung học nghề tăng sức hút đối với người học, tạo bước khởi đầu vững chắc cho phát triển nguồn nhân lực mũi nhọn của nền kinh tế, tiến đến thay thế dần nguồn nhân lực có kỷ năng nghề đơn giản không phù hợp với nhu cầu nguồn nhân lực nghề hiện tại và tương lai.
Trường trung học nghề tăng sức hút đối với người học, tạo bước khởi đầu vững chắc cho phát triển nguồn nhân lực mũi nhọn. Ảnh: HNIVC
Vai trò của Trường trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân hiện nay
Mô hình Trường trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân là một hình thức giáo dục văn hóa – nghề nghiệp phù hợp và có vai trò rất lớn trong giai đoạn hiện nay.
Trong bối cảnh cả nước đang triển khai sắp xếp, tổ chức lại hệ thống giáo dục nghề nghiệp đồng bộ với mô hình chính quyền địa phương hai cấp và theo tinh thần các Nghị quyết trung ương, việc hình thành và phát triển mạng lưới các Trường trung học nghề tạo ra một cấu trúc đào tạo linh hoạt, đáp ứng tốt yêu cầu phân luồng và sử dụng hiệu quả nguồn lực xã hội.
Đặc biệt, quá trình sắp xếp lại các cơ sở giáo dục thường xuyên hiện nay mở ra cơ hội quan trọng để bố trí, tận dụng đội ngũ giáo viên dạy văn hóa tham gia giảng dạy trong các Trường trung học nghề, qua đó bảo đảm chất lượng khối kiến thức văn hóa phổ thông cốt lõi cho người học.
Sự kết hợp này không chỉ giúp tối ưu hóa nguồn nhân lực giáo dục hiện có, mà còn góp phần xây dựng mô hình Trung học nghề bền vững, gắn kết chặt chẽ giữa giáo dục phổ thông và giáo dục nghề nghiệp, phù hợp với yêu cầu phát triển nguồn nhân lực trong giai đoạn mới.
Nhằm bảo đảm chất lượng và hiệu quả, mô hình Trung học nghề chỉ nên được triển khai tại những cơ sở giáo dục nghề nghiệp đủ điều kiện, phù hợp với mục tiêu giáo dục nhà trường và chuẩn năng lực nghề tối thiểu bậc ba hoặc bậc bốn theo từng ngành nghề có nhu cầu nguồn nhân lực tương ứng.
Các trường cao đẳng có năng lực đào tạo tốt về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên giảng dạy văn hóa phổ thông trung học, và có liên kết chặt chẽ với doanh nghiệp là những đơn vị có nhiều thuận lợi để triển khai Trung học nghề gắn với đào tạo nghề bậc ba và bậc bốn, đáp ứng yêu cầu kỹ thuật và chất lượng nguồn nhân lực, nhu cầu tuyển dụng của doanh nghiệp.
Các trường trung cấp nghề có thể tham gia triển khai theo hướng linh hoạt, đào tạo nghề bậc 3 tùy thuộc vào đặc thù ngành nghề, nhu cầu lao động và năng lực bảo đảm chất lượng của từng cơ sở.
Ngoài ra việc triển khai có thể được thực hiện thông qua liên kết đào tạo quốc gia và quốc tế, tận dụng thế mạnh về giảng dạy văn hóa hoặc thực hành nghề của các cơ sở liên kết.
Khi xây dựng chương trình giáo dục nghề nghiệp, cần coi liên thông là nguyên tắc thiết kế cốt lõi. Ảnh: HNIVC
Việc cho phép triển khai mô hình Trung học nghề cần gắn với quy trình kiểm định, đánh giá năng lực và cấp phép chặt chẽ, bảo đảm chỉ những cơ sở đáp ứng đầy đủ các điều kiện về chương trình, đội ngũ, cơ sở vật chất và chất lượng đào tạo mới được thực hiện, qua đó bảo đảm tính bền vững và hiệu quả của mô hình trung học nghề trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Những ưu điểm nổi bật của mô hình Trung học nghề quy định trong Luật Giáo dục nghề nghiệp sửa đổi
Tính ưu việt của mô hình Trung học nghề bao hàm trong việc hình thành nguồn nhân lực có tay nghề, đồng thời bảo đảm trình độ văn hóa đủ để liên thông lên các bậc học cao hơn.
Vì vậy, khi xây dựng chương trình giáo dục nghề nghiệp, cần coi liên thông là nguyên tắc thiết kế cốt lõi, chứ không chỉ là giải pháp kỹ thuật sau đào tạo. Đặc biệt là cơ chế liên thông cần được thiết kế theo hướng công nhận và tích lũy các mô-đun năng lực đã hoàn thành, bảo đảm người học không phải học lại những nội dung đã học, kỹ năng đã được đào tạo và đánh giá đạt chuẩn trong cùng ngành nghề.
Cách tiếp cận này vừa nâng cao hiệu quả đào tạo, vừa khuyến khích học tập suốt đời, đồng thời khẳng định Trung học nghề là một “lộ trình học tập mở”, có giá trị và triển vọng phát triển lâu dài trong hệ thống giáo dục quốc dân.
Chương trình Trung học nghề nên được thiết kế theo hướng cân đối, có trọng tâm, trong đó khoảng 40% tổng thời gian đào tạo trong ba năm dành cho khối kiến thức “văn hóa phổ thông cốt lõi”, tương đương khoảng 50% nội dung chương trình trung học phổ thông hiện hành, nhằm bảo đảm người học có nền tảng học vấn cần thiết, đủ điều kiện học tiếp và hội nhập xã hội; 60% thời gian còn lại dành cho đào tạo nghề, tập trung vào thực hành và “kỹ năng nghề nồng cốt”, tương ứng khoảng 70% khối lượng kiến thức nghề tối thiểu theo chuẩn đầu ra, giúp người học hình thành năng lực nghề nghiệp thực chất.
Về chuẩn đầu ra, cần thiết kế theo hướng tốt nghiệp Trung học nghề được cấp bằng có giá trị tương đương trung học phổ thông, đồng thời được cấp bằng nghề bậc ba hoặc bậc bốn theo ngành nghề đã lựa chọn ban đầu.
Cần thiết kế theo hướng tốt nghiệp Trung học nghề được cấp bằng có giá trị tương đương trung học phổ thông. Ảnh: HNIVC
Như vậy vừa bảo đảm giá trị pháp lý và xã hội của văn bằng, vừa giúp người học có thể tham gia thị trường lao động ngay, đồng thời giữ nguyên khả năng liên thông lên trung cấp, cao đẳng hoặc đại học, đúng với tinh thần phân luồng “lộ trình mở”, không “đóng lối” và “học tập suốt đời”.
Mô hình Trung học nghề và các chủ thể tham gia triển khai cần được thể chế hóa một cách chặt chẽ, dựa trên nội dung của Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã được Quốc hội Khóa XV thông qua và theo tinh thần chỉ đạo của các Nghị quyết Trung ương đã được ban hành, “nhằm bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ và chất lượng” trong hệ thống giáo dục quốc dân.
| Ngày 10/12/2025, Quốc hội khóa XV chính thức thông qua Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã bổ sung và điều chỉnh nhiều nội dung quan trọng nhằm hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân. Luật Giáo dục nghề nghiệp (sửa đổi) đã bổ sung một loại hình giáo dục mới và có ý nghĩa quan trọng là “trung học nghề” – mô hình dạy văn hóa và dạy nghề đồng thời – theo hướng mở, linh hoạt, liên thông, tạo cơ hội học tập suốt đời cho người học theo tinh thần các Nghị quyết trung ương, phù hợp với xu hướng phát triển và nhu cầu nguồn nhân lực quốc gia, trong khu vực và toàn cầu trong giai đoạn hiện nay. |
——————————————————
Tác giả: (Nguồn: Nhà báo & Công luận)
