Khơi dậy “nguyên khí quốc gia”, kiến tạo “Việt Nam khỏe mạnh”

GS.TSKH.BS Dương Quý Sỹ chia sẻ quan điểm về các Nghị quyết Trung ương với Tổng Bí thư Tô Lâm tại Hội nghị toàn quốc quán triệt Nghị quyết Trung ương.

Từ góc nhìn của GS.TSKH.BS Dương Quý Sỹ, một nhà giáo, nhà khoa học và thầy thuốc – thông điệp cốt lõi của hai nghị quyết nằm ở chỗ: phát triển con người toàn diện phải đồng thời “khai phóng trí tuệ” và “bảo đảm sức khỏe”, phải song hành “giáo dục tinh hoa” và “y tế nhân văn”. Giáo dục tạo sinh lực trí tuệ cho quốc gia, y tế tạo nền năng lực để trí tuệ ấy được phát huy bền bỉ; một bên là nguồn, một bên là lực, thống nhất trong mục tiêu nâng tầm quốc gia vào năm 2045. Khi “nguyên khí quốc gia” được khơi dậy trong một xã hội khỏe mạnh, Việt Nam có thể rút ngắn khoảng cách, bước qua bẫy thu nhập trung bình, tiến vào nhóm quốc gia phát triển với những chuẩn mực mới về chất lượng nguồn nhân lực, khoa học công nghệ và phúc lợi. Nghị quyết 71 xác định đột phá giáo dục với tự chủ đi đôi trách nhiệm giải trình; Nghị quyết 72 chuyển trọng tâm hệ thống y tế từ chữa bệnh sang phòng bệnh, từ chăm sóc đơn lẻ sang quản lý sức khỏe theo vòng đời; đồng thời định vị tầm nhìn y tế hiện đại, công bằng, hiệu quả, bền vững đến 2045.

Vai trò và ý nghĩa của Nghị quyết 71 trước hết thể hiện ở việc tái định vị triết lý giáo dục của thời đại số: từ “dạy để biết” sang “dạy để làm, để đổi mới và để phụng sự”. Tự chủ không chỉ là quyền tự quyết tài chính mà là quyền thiết kế chương trình, chuẩn năng lực, tổ chức nhân sự, liên kết quốc tế và kết nối doanh nghiệp – nhưng mọi quyền ấy phải được ràng buộc bằng kiểm định độc lập, dữ liệu minh bạch, xếp hạng khách quan và chế tài nghiêm khắc. Ở tầm thực thi, điều quyết định thành bại là chính sách nhân tài: thu hút, trọng dụng, đãi ngộ và bảo vệ người tài như một cơ chế thường trực của hệ thống chứ không phải chiến dịch ngắn hạn. Như GS. Dương Quý Sỹ nhấn mạnh, “thành tựu cao nhất của tài năng là sản phẩm của tập thể”; vì thế, dùng người tài là xây dựng một hệ sinh thái biết tôn trọng khác biệt, chấp nhận rủi ro có kiểm soát và đánh giá theo giá trị đầu ra, không theo hình thức. Chính ở điểm này, Nghị quyết 71 mở ra một “cửa sổ cơ hội chưa từng có” cho ngành giáo dục để đại học trở thành hạt nhân tri thức mở, giáo dục nghề nghiệp trở thành bệ phóng lực lượng kỹ năng cao, và toàn xã hội trở thành một “quốc gia học tập”.

Nếu Nghị quyết 71 đánh thức trí tuệ, Nghị quyết 72 kiến tạo nền sức khỏe. Ý nghĩa đột phá của Nghị quyết 72 không chỉ là khẳng định “sức khỏe là vốn quý nhất” mà là chuyển dịch mô hình chăm sóc hướng phòng bệnh, quản lý sức khỏe theo vòng đời với y tế cơ sở làm nền tảng, bác sĩ gia đình làm then chốt, y tế dự phòng làm ưu tiên chiến lược; đồng thời xây dựng tài chính y tế công bằng, bền vững, giảm chi trả trực tiếp từ tiền túi và bảo vệ nhóm yếu thế. Trên bình diện công nghệ, Nghị quyết 72 đặt bài toán số hóa toàn diện: hồ sơ sức khỏe điện tử liên thông, bệnh án – đơn thuốc số, khám chữa bệnh từ xa, ứng dụng trí tuệ nhân tạo nhưng bảo đảm an ninh dữ liệu và đạo đức y khoa. Đây không chỉ là “nâng cấp kỹ thuật” mà là “cải cách mô hình” để hệ thống y tế Việt Nam hội nhập các chuẩn mực khu vực và quốc tế, qua đó đóng góp trực tiếp vào năng suất lao động quốc gia.

GS.TSKH.BS Dương Quý Sỹ đại diện cho Hội đồng Quốc gia Giáo dục và phát triển nhân lực đề xuất xây dựng một hệ thống y tế – giáo dục công bằng, nhân văn, hiện đại với Tổng Bí thư Tô Lâm.

Tinh thần chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu “hành động, hành động và hành động” – thể chế hóa nhanh, tổ chức thực thi nghiêm, xác lập cơ chế giám sát – đánh giá dựa trên dữ liệu, đặt lợi ích người dân làm trung tâm. Tại Hội nghị toàn quốc ngày 16/9/2025, Tổng Bí thư khẳng định triển khai đồng bộ các nghị quyết của Bộ Chính trị sẽ bồi đắp thêm động lực mới, tạo xung lực mạnh để bứt phá, thực hiện thắng lợi các mục tiêu chiến lược. Đó là lời hiệu triệu đi thẳng vào “điểm mấu chốt của mọi điểm mấu chốt”: chuyển từ nhận thức sang năng lực, từ quyết tâm chính trị sang hiệu quả chính sách. Với giáo dục và y tế, nghĩa là chuyển từ tư duy “xin – cho” sang “đặt hàng – giải trình”, từ đo lường đầu vào sang đo lường đầu ra, từ hành chính hóa sang quản trị dựa trên bằng chứng.

Từ tầm nhìn đến thực tiễn, GS. Dương Quý Sỹ đề xuất bộ giải pháp hai lớp – “quán triệt – cụ thể hóa” và “thực thi – đo lường” – để các nghị quyết đi vào cuộc sống một cách sinh động, có kết quả. Lớp thứ nhất, “quán triệt – cụ thể hóa”, phải bắt đầu bằng pháp điển hóa tinh thần nghị quyết vào các đạo luật trụ cột: Luật Giáo dục, Luật Giáo dục đại học, Luật Giáo dục nghề nghiệp; Luật Khám bệnh, chữa bệnh, Luật Bảo hiểm y tế và các nghị định hướng dẫn về tự chủ, đấu thầu, xã hội hóa, hợp tác – đầu tư quốc tế. Mọi nguyên tắc của tự chủ (học thuật, nhân sự, tài chính, hợp tác) cần được “đóng khung” bằng cơ chế kiểm định độc lập, bảng xếp hạng tối thiểu, công bố dữ liệu mở; mọi nguyên tắc của y tế số phải được “neo” bởi tiêu chuẩn kỹ thuật liên thông quốc gia, chế độ bảo mật – an ninh dữ liệu, cơ chế thử nghiệm có đạo đức đối với AI y tế. Nếu không “đóng khung” pháp lý, cỗ máy đổi mới sẽ rơi vào trạng thái “dùng chân đạp ga, tay kéo phanh”.

Lớp thứ hai, “thực thi – đo lường”, cần một kiến trúc tổ chức rõ ràng. Ở trung ương, Chính phủ thiết lập Ban chỉ đạo liên ngành cho từng nghị quyết, có Tổ công tác chuyên trách theo dõi các chỉ số, tháo gỡ vướng mắc theo cơ chế “một cửa – một việc – một đầu mối chịu trách nhiệm”. Ở địa phương, Chủ tịch UBND tỉnh chịu trách nhiệm trực tiếp về kết quả giáo dục – y tế trên địa bàn, với cơ chế “khoán sản phẩm chính sách”: tỉnh nào đạt chuẩn trường học an toàn – thông minh, hồ sơ học tập suốt đời hoạt động hiệu quả; tỉnh nào hoàn thành bao phủ hồ sơ sức khỏe điện tử, giảm chi trả trực tiếp y tế; tỉnh nào tạo được chuỗi liên kết đại học – bệnh viện – doanh nghiệp để vừa đào tạo, vừa nghiên cứu, vừa khám chữa bệnh thì tỉnh đó được xếp hạng cao, hưởng cơ chế thưởng – phạt ngân sách rành mạch. Như Tổng Bí thư đã nêu, phải biến mục tiêu thành chỉ tiêu, biến chỉ tiêu thành công việc, biến công việc thành kết quả có địa chỉ.

Trong giáo dục, tự chủ phải đi liền “đặt hàng theo kết quả”. Bộ, ngành và địa phương chuyển từ phân bổ bình quân sang hợp đồng đặt hàng đào tạo nhân lực và nhiệm vụ nghiên cứu với các cơ sở giáo dục; thanh toán dựa trên việc đạt chuẩn đầu ra, tỷ lệ sinh viên có việc làm chất lượng, sản phẩm nghiên cứu – sở hữu trí tuệ – chuyển giao công nghệ. Xếp hạng đại học nội địa liên thông với chuẩn khu vực và quốc tế; mỗi trường phải công bố “bảng điều khiển” dữ liệu cốt lõi: chuẩn đầu ra, tỷ lệ việc làm, công bố khoa học, kinh phí nghiên cứu trên giảng viên, mức độ quốc tế hóa, mức độ hài lòng của người học và doanh nghiệp. Trên bình diện nhân tài, thiết kế cơ chế đồng cơ hữu (co-appointment) để mời giáo sư đầu ngành trong – ngoài nước; cơ chế đặc cách bổ nhiệm ở vị trí mũi nhọn; quỹ học bổng – học hàm dành cho lĩnh vực trọng điểm (y sinh, AI, năng lượng xanh, môi trường). Những cơ chế ấy không chỉ “mời gọi” mà thực sự “giữ chân” người tài bằng vị thế nghề nghiệp, điều kiện sáng tạo và thước đo công bằng.

Trong y tế, thực thi Nghị quyết 72 cần một “tam giác chính sách”: tài chính y tế công bằng – nhân lực chất lượng cao – chuyển đổi số toàn diện. Về tài chính, tiến tới gói dịch vụ cơ bản miễn phí ở tuyến cơ sở, chi trả theo giá trị (value-based payment) thay vì số lượng, tái cấu trúc quỹ BHYT theo nguyên tắc bền vững và công bằng. Về nhân lực, chuẩn hóa đào tạo theo khung năng lực; hiện đại hóa mô phỏng lâm sàng; mở rộng đào tạo liên tục; có phụ cấp đặc thù và “vùng ưu tiên” cho y tế cơ sở, vùng khó khăn. Về số hóa, triển khai hồ sơ sức khỏe điện tử liên thông quốc gia; bệnh án – đơn thuốc số; khám, theo dõi bệnh mạn tính từ xa; AI hỗ trợ lâm sàng/điều phối; tất cả vận hành trên hạ tầng dữ liệu mở nhưng an toàn, có hội đồng đạo đức độc lập. Mỗi tỉnh tối thiểu có một trung tâm dữ liệu sức khỏe tích hợp; mỗi huyện hoàn thành “bộ chỉ tiêu sức khỏe vòng đời” để chủ động dự phòng. Điều đó không chỉ giúp “chữa bệnh tốt hơn” mà còn “ít phải chữa bệnh hơn” – mục tiêu công bằng, hiệu quả, bền vững đến năm 2045.

Cả hai nghị quyết đều coi đổi mới sáng tạo và khoa học công nghệ là “động cơ tăng áp”. Liên minh đại học – viện nghiên cứu – bệnh viện – doanh nghiệp phải trở thành tổ chức mặc định của hệ sinh thái đổi mới: chung phòng thí nghiệm liên ngành, chung trung tâm dữ liệu – AI y tế, chung vườn ươm khởi nghiệp, chung quỹ nghiên cứu – thử nghiệm lâm sàng đa trung tâm. Cơ chế tài chính cho khoa học cần linh hoạt nhưng minh bạch: ngân sách theo kết quả, chia sẻ lợi ích sở hữu trí tuệ công bằng, thủ tục gọn nhẹ, giám sát chặt. Hội nhập “tại chỗ” là con đường đi tắt: thầy giỏi, bác sĩ giỏi, nhà khoa học giỏi đến Việt Nam giảng dạy – nghiên cứu; đồng hướng dẫn, đồng cơ hữu quốc tế; công nhận chuẩn nghề và học vị theo thông lệ. Khi “trí tuệ thế giới” gặp “bài toán Việt Nam”, chúng ta không chỉ học nhanh hơn mà còn giải bài toán đúng hơn.